یادداشت: علیرضا خوش نیت

پایگاه خبری و تحلیلی امین ارسباران: از آنجایی که انتخابات در کشور ما از یک حکومت مردم سالار دینی نشات گرفته همواره در طول ۴۶ سال گذشته منشا تحولات زیادی بوده است. چرا که به طور ذاتی برگزاری انتخابات برای مردم ما همیشه از جایگاه مهمی برخوردار بوده تا جایی که انجام این مساله علاوه بر موثر بودن در تعیین سرنوشت آنان، دشمنان را در رسیدن به اهداف شوم و پلیدشان ناامید و سرافکنده کرده است.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی امین ارسباران، شجره طیبه انقلاب در طول حیات ۴۶ ساله خود هر سال تقریبا” یک انتخابات موفق را برگزار کرده است . مردم شهرستان های تبریز، آذرشهر ، اسکو، میانه و شبستر در ۲۱ اردیبهشت ماه سال جاری با حضور در پای صندوق های رای در آزمون حساس و مهم دیگر، یعنی انتخابات مرحله دوم دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی ششرکت کردند، آزمونی که بدون شک همانند دوره های گذشته می تواند در آینده در توسعه منطقه و سرنوشت مردم تاثیر جدی به همراه داشته باشد.
در این دوره نیز رسانه ها به ویژه از نوع مجازی آن در افزایش سطح آگاهی جامعه و تشویق مردم برای حضور در پای صندوق های رای جهت انتخاب فرد اصلح نقش بی بدیل و انکارناپذیری داشتند تا جایی که به گفته بسیاری از آگاهان و فعالان سیاسی، رسانه در بخش اطلاع رسانی و تنویر افکار عمومی و همچنین در شناخت و داوری نامزد اصلح نسبت به وعده و وعیدهای انتخاباتی و ارایه برنامه های خود به مردم نقشی مهم، کلیدی و اساسی داشت.
رسانه ها امروزه و با حضور فضای مجازی که همواره مورد سوءاستفاده دشمنان، به ویژه هنگام وقوع اتفاقاتی نظیر برگزاری انتخابات و راهپیمایی ها و … نیز قرار می گیرد، بیش از پیش نقش جایگاه واقعی خود را می تواند در نزد افکار عمومی جامعه هویدا و آشکار سازد، تا جایی که رفته رفته و با به صدا درآمدن زنگ تبلیغات داوطلبان این دوره از مجلس مجلس شورای اسلامی نقش رهبری و هدایت رسانه ها در داغ کردن تنور انتخابات رنگ و بوی خاصی را نیز به خود گرفت . ولی در خصوص نقش شبکه ‌های مجازی در انتخابات و سازوکار جریان ‌های سیاسی در استفاده از این ابزار نکاتی را باید مد نظر قرار داد.
شبکه‌ های مجازی به دلیل اینکه تعاملی بوده و سرعت بالایی دارند سبب می شود تا مخاطب در آن احساس آزادی کند. این شبکه ها دارای ویژگی‌ های دیگری هستند که موجب شده تا اثرگذار باشند و این روند پرشتاب باشد. امّا برخی، مجموعه این عوامل را نادیده می‌گیرند و سراغ حلقۀ آخر می‌ روند که شبکه‌ های اجتماعی است در صورتی که برای تحلیل دقیق ‌تر نیاز به تحلیل شبکه‌ ای است یعنی مجموعه عوامل مؤثر را در یک شبکه به صورت کاملاً پیوسته تحلیل کنیم. شبکه ‌های اجتماعی عامل مهمی هستند امّا تنها عامل نیستند.
به طور نسبی می توان گفت میزان مشارکت مردم که در مرحله اول نسبت به دوره های قبلی افزایش پیدا کرده بود ولی در مرحله دوم کاهش یافته است. به نظر می رسد کاهش کاندیداها و شرایط معیشتی در مرحله دوم موجب کاهش مشارکت مردم شد .

میزان استفاده از شبکه‌ های اجتماعی در بین افراد برخوردار بیشتر از افراد غیربرخوردار شده و حداقل می‌توان گفت یک همبستگی بین میزان استفاده از شبکه ‌های اجتماعی و نتیجه انتخابات وجود داشت و این نکته قابل تاثیر و قابل مطالعه است.
در حوزه رسانه ‌های جدید اگر به لحاظ آینده ‌نگری این تصور را داشته باشیم که تکنولوژی جدید می ‌تواند مکمّل باشد نه رقیب، کاملاً فضا فرق می‌کند.. ضمن اینکه مجموعه رسانه‌ های دیگر را هم در این سپهر رسانه ‌ای باید در نظر بگیریم. مرز بین رسانه ها و شبکه های اجتماعی از بین رفته است و محدودیت جغرافیایی، زمانی و مخاطب وجود ندارد و فقط محدودیت ‌هایی مثل زبان و مفاهمه است که باید با زبانی بحث کنیم که شخص دریافت کند.
شبکه‌ های اجتماعی در این دوره در حالی تلاش به مشارکت مردم داشتند تا نتیجه باب طبع آنها باشد و این نکته خیلی قابل تامل است، شبکه ‌های اجتماعی هم روی پایه ‌هایی که آنها گذاشتند و مجموعه عوامل دیگری که بعضی ‌هایش همین دوقطبی ‌های ایجاد شده است، از این فضا استفاده کردند ولی رای دهندگان خود تصمیم به انتخاب گرفتند که نتیجه را خودشان دیدند. شبکه ‌های همراه مثل تلگرام به جهت ادغام فناوری‌ ها نسل جدیدی از ارتباط را به وجود می ‌آورند و توانسته مجاری ارتباطی بین افراد را تغییر دهند. اگر در گذشته تعداد کاربران تلویزیون ۶۰ درصد بود و رسانه‌ های جایگزین ماهواره، مطبوعات و …بودند الان می ‌بینیم جایگزین اینها بیش از ۵۰ درصد فضای مجازی شده است و اقبال به این شبکه‌ ها رو به افزایش است.
در سوی دیگر کانال ‌های خبری را داریم که برخلاف رسانه ‌های دیگر یک ‌سویه است و کاربران یکدیگر را نمی ‌شناسند، وجه تعاملی ندارند و آنچه کانال ها دیکته می کنند باید مخاطب نیز همراهی کند.
منکر آن نیستیم که شورای نگهبان، دولت و ارکان حکومت همه تلاش می کنند تا مشارکت حداکثری با بی طرفی، در انتخابات محقق شود، تا جایی که این موضوع همواره مورد تاکید و خواست مقام معظم رهبری نیز بوده و بر آن نیز سفارش زیادی هم می کنند، اما اینکه مسئولان ذیربط تا چه حد توانسته اند تا این زمان به این موضوع بپردازند و به شبکه های اجتماعی رسیدگی کنند باید مورد توجه قرار گیرد.
در غیاب شبکه های اجتماعی نقش تاثیرگذار خبرگزاری ها و مطبوعات به عنوان رکن چهارم مردمسالاری و نماینده افکار عمومی برای تشویق مردم به حضور آگاهانه و حداکثری در انتخابات بر کسی پوشیده نیست و همگان بر این امر تاکید دارند که وظیفه مطبوعات، تشویق مردم به حضور آگاهانه و پرشور در عرصه انتخابات در موقعیت های حساس سیاسی است . امروزه میلیون ها کاربر فعال در رسانه ها و شبکه های اجتماعی وجود دارند که بخش عمده ای از آنان جوانان و نوجوانان هستند و تاثیرگذاری صحیح بر این جمعیت با توجه به سطح دسترسی ها در فضای مجازی بسیار زیاد و در عین حال نقش آفرین است.
در این دوره از رقابت ها نیز نامزدهای انتخاباتی کوشیدند با استفاده از ظرفیت فعالان رسانه ای، جوانان متخصص و افراد اهل فن از امکان بالقوه و گسترده این فضاها در راستای تبلیغات انتخاباتی خود بهره وافی و کافی ببرند. ولی گرایش برخی کانال های تلگرامی به حمایت کامل از برخی نامزدها باعث شد تا وظیفه ذاتی خود همانا افزایش مشارکت حداکثری مردم در انتخابات غافل شوند. چنانکه کانال های تلگرامی مختلف مملو از بحث و جدل ها، مناظره ها، گفت و گوهایی راجع به انتخابات بود اما آنچه بیشتر نمود عینی داشت رزومه، عکس، زندگینامه، تبلیغات و عکس نامزدهای انتخاباتی بود که به وفور به چشم می خورد که متاسفانه در برخی مواقع برخی کانال های تلگرامی نسبت به تخریب رقیب انتخاباتی با عناوین مختلف هم اقدام کردند. ظرفیتی بالقوه که بسیار قابل توجه است و ما به ندرت بدان پرداخته ایم و حتی به اشکال مختلف صورت مساله وجود این شبکه ها را به دلیل برخی جنبه های منفی پاک کرده ایم و پیرو آن نقاط قوت و آثار برجسته این شبکه ها را در بخش های مختلف جامعه از جمله در حوزه سیاسی و انتخابات نادیده گرفته ایم.
برخی پایگاه های خبری سایت ها و شبکه های اجتماعی ناشرمحور و کاربرمحوری که در فضای مجازی فعالیت می کنند با یک تفاوت عمده برجسته در گروه شبکه‌های مجازی دسته‌بندی می‌شوند، پلتفرم‌های اجتماعی چون اینستاگرام، تلگرام، واتس‌اپ، یوتیوب، ایتا، آپارات، بله، سروش و سایر پیام رسان‌ها برخلاف وب سایتها، رسانه‌های رسمی، رادیو، تلویزیون و خبرگزاری‌ها کاربر محور شدند.
هرچند زمان تبلیغات در ۲۴ ساعت مانده به انتخابات ممنوع می شود، برخی از شبکه های اجتماعی در همان روز انتخابات هم به راحتی در دسترس بودند و همچنان به فعالیت خود ادامه می دادند؛ یعنی در حقیقت هرچند تبلیغات در آن فرصت زمانی ممنوع می شود، نمی توان این ممنوعیت را به شبکه های اجتماعی تعمیم داد، زیرا فضای اطلاع رسانی در این عرصه بی پایان باز است و معمولا نمی توان فیلتری برای آن قائل شد؛ بنابراین، از حیث تبلیغات طبیعتا این شبکه ها خارج از قوانین وضع شده می توانند تأثیرگذاری منفی در رقابت های انتخاباتی داشته باشند. حال در این میان تنها می ماند رعایت اخلاق! همان شبکه اجتماعی که به کاندیداها و طرفداران آنها فرصت تبلیغ به نفع خود را می دهد، راه تخریب را هم برای آنان باز گذاشته است؛ هرچند دستگاه قضایی اعلام کرده بود که در دوره انتخابات فضای مجازی را بیشتر از قبل رصد خواهد کرد، باز هم این کانال های تلگرامی کاندیداها و حامیان آنها هستند که نباید تکنولوژی را در جهت تخریب به کار بگیرند. ادعای نقش مدیران کانال ها مبنی بر افزایش مشارکت مردمی زمانی سخن خود را نقض می کنند که نامزد مورد حمایت شان موفق به کسب آراء نشده باشد. یا عدم موفقیت کاندیدای حامی تکرار این گزاره از طرف برخی کانال ها که انتخابات فرمایشی است در این راستا صورت می‌گیرد. دائماً این موضوع تکرار و تاکید می‌شود. پاسخ این است که اگر انتخابات مجلس شورای اسلامی فرمایشی است چرا شخصیت‌ها و گروه‌های سیاسی برای رسیدن به مقام نمایندگی مجلس شورای اسلامی تلاش می‌کنند؟!
با گسترش رسانه‌های اجتماعی شایعه و اخبار جعلی تا حدود زیادی میدان را به اخبار واقعی واگذار کرده اند. اگر در شایعه این احتمال وجود دارد که موضوع مطرح شده به حقیقت بیانجامد در خبر جعلی که در روکشی از واقعیت پنهان می‌شود این امکان به هیچ وجه نیست. در واقع خبر جعلی از اساس دروغ است و برای فریب کاربران به طور برنامه ریزی شده تولید و سپس از طریق رسانه‌های اجتماعی توزیع می‌شود.
یادآور می گردد در شرایطی که بداخلاقی های انتخاباتی توسط شبکه‌های اجتماعی مطابق نظرسنجی‌های انجام یافته ، با کاهش مخاطب مواجه گردند، بینندگان شبکه‌های کوتاه مدت چه کسانی خواهند بود؟ می‌دانیم رسانه بدون مخاطب، از نظر موجودیت و هویت دچار مساله است، تأسیس هیچ رسانه‌ای بدون مخاطب شناسی دقیق راه به جایی نمی‌برد. رویکرد آزمون و خطا به‌ویژه درباره این شبکه‌ها که مدت کوتاهی فعال خواهند بود، نمی‌تواند کارآمدی داشته باشد. اینها سوال‌هایی است که بدون پاسخ به آنها نمی‌توان تخمین دقیقی از اثرگذاری این ایده به دست آورد.