امیراحمدیان، کارشناس روابط بین‌الملل: قلمرو جغرافیایی ایران برای اعضای شانگ‌های مهم است / نمی‌توان ساختار‌های سازمان را در مقابله با ساختار‌های غربی ارزیابی…

پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :

بهرام امیراحمدیان  کارشناس روابط بین‌الملل در روزنامه اطلاعات نوشت:  پس از سالها انتظار، سرانجام در ۱۳ تیر ۱۴۰۲ ایران رسما به عنوان عضو دائم سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شد.

سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بین‌المللی بین دولتی دائمی است که ایجاد آن در ۱۵ژوئن ۲۰۰۱در شانگهای (چین) توسط قزاقستان، چین، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان اعلام شد.

منشور سازمان همکاری شانگهای در جریان نشست سران کشورهای سازمان در سن پترزبورگ در ژوئن ۲۰۰۲امضا شد و در ۱۹سپتامبر ۲۰۰۳به اجرا درآمد. این سند قانونی اساسی است که اهداف و اصول سازمان و همچنین ساختار و فعالیت های اصلی آن را تشریح می‌کند .

اهداف اصلی سازمان به این قرار است:

۱- تقویت اعتماد متقابل و همسایگی در میان کشورهای عضو

۲- ارتقای همکاری موثر در سیاست، تجارت، اقتصاد، تحقیق، فن آوری و فرهنگ و همچنین در آموزش و پرورش، انرژی،

۳- حمل و نقل، گردشگری، حفاظت از محیط زیست، و زمینه های دیگر

۴- تلاش مشترک برای حفظ و تامین صلح، امنیت و ثبات در منطقه

۵- حرکت به سوی استقرار نظم سیاسی و اقتصادی جدید دموکراتیک، عادلانه و منطقی بین المللی سازمان همکاری شانگهای سیاست داخلی خود را بر اساس اصول اعتماد متقابل، سود متقابل، برابری، رایزنی های متقابل، احترام به تنوع فرهنگی و تمایل به توسعه مشترک دنبال می کند، در حالی که سیاست خارجی آن مطابق با اصول عدم همسویی، عدم هدف قرار دادن هر کشور ثالث و باز بودن انجام می شود .

«شورای رؤسای دولتها» عالی ترین بدنه تصمیم گیری در سازمان است. زبان های رسمی سازمان همکاری شانگهای هم روسی و چینی هستند.

علاوه بر جلسات شورای سران و روسای دولتها، سازوکار جلسات در سطح رؤسای مجلس هم وجود دارد.

دبیران شوراهای امنیت، وزرای امور خارجه، دفاع، امدادرسانی اضطراری، اقتصاد، حمل‌ونقل، فرهنگ، آموزش و پرورش و بهداشت و درمان؛ روسای دستگاه‌های اجرای قانون و دادگاه‌های عالی و داوری و دادستان کل نیز در این سازمان وجود دارد . شورای هماهنگ کننده‌های ملی کشورهای عضو سازمان شانگهای به عنوان مکانیسم هماهنگی سازمان عمل می‌کند.

این سازمان دارای دو سازمان دائمی – دبیرخانه سازمان همکاری شانگهای مستقردر پکن وکمیته اجرائی ساختار منطقه‌ای ضد تروریستی مستقر در تاشکند است. دبیرکل سازمان همکاری شانگهای و مدیر کمیته اجرایی ساختار منطقه‌ای ضد تروریستی توسط شورای روسای دولت به مدت سه سال منصوب می‌شوند.

سازمان همکاری شانگهای یک سازمان همکاری منطقه‌ای است. دو کشور بسیار مهم آن یعنی چین و هند بیشترین تعامل را با غرب به ویژه ایالات متحده آمریکا دارند و مبادلات پولی و بانکی و اقتصادی آنها عمدتا با حوزه دلار است. اگر چه هر دو کشور یاد شده در کنار روسیه، از کشورهای عضو بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی) نیز هستند و اخیرا اعلام کرده‌اند که در چارچوب همکاری با کشورهای عضو سازمان، قصد آن دارند که مبادلات پولی و بانکی خود را با ارزهای ملی و دیگر ارزها به جز دلار انجام دهند، ولی این به مفهوم آن نیست که درصدد حذف دلار از فضای اقصادی خود باشند، که در کوتاه مدت و میان‌مدت نمی‌تواند امکانپذیر باشد.

به این ترتیب نمی‌توان فعالیت‌ها و ساختارهای سازمان شانگهای را مقابل ساختارهای یوروآتلانتیک و در مقابله با ساختارهای غربی ارزیابی کرد، ولی در عین حال بر اساس ساختار سازمانی آن، امکانات معینی برای همکاری‌های منطقه‌ای در برابر ایران گشوده شده است.

در این زمینه ، جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند خارج از ساختار سازمانی شانگهای، انتظارات دیگری برای پشتیبانی از اهداف سیاست خارجی در محیط منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشد.

مهمترین موضوع که در ادبیات سیاسی به ویژه در رابطه با سازمان شانگهای در کشورمان مطرح می‌شود، بها دادن به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران و جایگاه مهم آن برای سازمان شانگهای است. سازمان شانگهای به عنوان سازمانی با بزرگترین وسعت جغرافیایی در بین سه اقیانوس، دارای شبکه گسترده‌ای از ارتباطات زمینی، دریایی و هوایی است و در عین حال قلمرو جغرافیایی ایران برای کشورهای عضو دارای اهمیت بسیار است، ازجمله؛ برای هند در برقراری ارتباط با آسیای مرکزی، برای روسیه در کریدور شمال-جنوب و برای چین در ابتکار کمربند و راه.

اکنون به جز ارتباط و مبادلات محدود روسیه در کریدور شمال-جنوب، در دیگر موارد به سبب ساختارهای سیاسی و اقتصادی کشورهای محصور در خشکی، امکان بهره‌مندی ایران از فضای کشور در حد انتظار نبوده است.

با توجه به ظرفیت‌های ایران، همکاری با سازمانهای منطقه ای می‌تواند ابزاری برای قدرت‌یابی اقتصادی و سیاسی باشد.

ما نیازمند تعریف جایگاهی درخور هستیم که توانایی دستیابی بدان را داشته باشیم. بدون اجرای برنامه استراتژیک بلندمدت توسعه‌ای (برنامه آمایش سرزمین) مورد قبول در سطح ملی و سند اجرایی برای همه ارکان نظام، تدوین برنامه‌های پنجساله با تبعیت از برنامه آمایش سرزمین (به عنوان یک پنجم برنامه آمایش)، با بهره‌گیری از مندرجات جدول داده ستانده اقتصاد ایران در تدوین برنامه پنج‌ساله، قانونگرایی، حکمرانی خوب، تقویت و افزایش سرمایه اجتماعی، دستیابی به ایده‌ها و آرمان‌های مورد نظر جمهوری اسلامی ایران دشوار خواهد بود.

پذیرش نظم جهانی (با وجود انتقاد از آن)، همان راهی که چین به عنوان دومین قدرت اقتصادی جهان برگزیده است، می‌تواند به افزایش جایگاه ایران در نظام بین‌الملل یاری رساند.